انواع روش‌های آبیاری کشاورزی را میتوان به سه بخش کلی آبیاری سطحی، آبیاری زیرسطحی و آبیاری تحت‌فشار تقسیم‌بندی کرد. مهم‌ترین تفاوت این روش‌ها غالباً در نوع نیروی بکار رفته در سیستم آبرسانی زمین زراعی است. آبیاری سطحی آب توسط نیروی جاذبه زمین در سطح آن پخش می‌شود و از هیچ پمپ مکانیکی برای این امر استفاده نمی‌شود و به‌اصطلاح به آن آبیاری ثقلی نیز می‌گویند. در آبیاری زیرسطحی بر اساس نیروی تراوش آب منطقه ریشه آبرسانی و به اطراف پخش می‌شود . در آبیاری تحت‌فشار از طریق یک پمپ، آب در یک شبکه لوله‌کشی توسط قطره‌چکان‌ها و یا آب‌پاش‌ها در مزرعه توزیع می‌شود.
آبیاری سطحی
اگر شما مایل به استفاده از آبیاری سطحی باشید بهتر است بدانید که بیشتر در زمین‌های شیب‌دار و مزارع طولانی از این روش بهره می‌برند و سه نوع دارد:
۱- آبیاری غرقابی:
آبیاری غرقابی یا کرتی بهترین روش برای محصولاتی مانند شالی برنج و یا درختان مرکبات است . برای رشد بهتر، ریشه آن باید در آب غوطه‌ور باشد. در این روش زمین را تقسیم‌بندی می‌کنیم .دور هر قطعه یا کرت، دیوار خاکی کوتاهی قرار می‌دهیم و توسط جوی آب در حال گردش بین این قطعات آبرسانی صورت می‌گیرد.
هرچه زمین مسطح باشد ساخت کرت یا حوضچه آسان‌تر است گاهی فقط نیاز به تقسیم‌بندی جزئی در سطح هست و گاهی در زمین‌های شیب‌دار باید کرت یا حوضچه‌های پله‌ای ساخت.
۲- آبیاری شیاری یا نواری:
این نوع آبیاری برای طیف گسترده‌ای از انواع خاک و محصولات خصوصاً محصولاتی که ساقه و یا تاج آنها را نباید آب بپوشاند . همچنین برای پرورش محصولات درختی مناسب است. در مراحل اولیه کاشت درخت، یک شیار در کنار ردیف درخت کافی است اما با رویش بیشتر درخت و کاشت درختان بیشتر میتوان دو یا چند شیار جهت آبرسانی کافی ایجاد کرد.
اگر سطح زمین صاف و یکنواخت باشد و یا شیب ملایمی(ماکزیمم ۰٫۵ %) داشته باشد آبیاری شیاری ترجیح داده می‌شود. بطور کلی شکل، طول و فاصله بین شیارها باتوجه به شرایط طبیعی مانند شیب، نوع خاک و اندازه جریان آب موجود تعیین می‌شود.
۳- آبیاری حاشیه‌ای یا پشته‌ای:
حاشیه‌های مرزی ایجاد شده معمولاً نوارهای زمینی مسطح، طولانی و طبقه‌بندی شده هستند که با مرزهای خاکی جدا شده‌اند. این روش بیشتر برای زمین‌هایی با شیب ملایم بین ۰٫۵ تا ۲ درصد مناسب است .چون برخلاف روش غرقابی درون این نوارها پرازآب نیست و برای هدایت جریان به سمت پایین زمین از آنها استفاده می‌شود و برای مزارع مکانیزه بزرگ جهت محصولات زراعی با کاشت متراکم مناسب است.
طول و مرز نوارها بسته به عوامل مختلف می‌تواند تا ۸۰۰ متر یا بیشتر و عرض آنها بین ۳ تا ۳۰ متر باشد این روش برای مزارع کوچک و یا روش‌های کشت حیوانی توصیه نمی‌شود. ابعاد و شکل نوارهای مرزی مانند کرت و شیارها تحت تأثیر نوع خاک، اندازه جریان، شیب، عمق آبیاری، روش کشاورزی و اندازه مزرعه است.
آبیاری زیرسطحی از انواع روش‌های آبیاری
آبیاری زیرسطحی که به‌عنوان آبیاری تراوشی یا فرعی نیز شناخته می‌شود شامل آبیاری محصولات با اعمال آب زیرسطح خاک یا با ایجاد سنگر یا نصب خطوط لوله سوراخ‌دار زیرزمین یا خطوط کاشی است. آب در سنگرها تخلیه می‌شود و در طول کل دوره آبیاری برای حرکت جانبی و روبه‌بالا، آب توسط سیستم مویرگی به خاک بین سنگرها وارد می‌شود. در لوله‌های سوراخ‌دار زیرزمینی یا کاشی‌ها آب از بین سوراخ‌های لوله یا شکاف کاشی‌ها خارج شده و به‌صورت جانبی و روبه‌بالا حرکت می‌کند تا خاک منطقه ریشه را تحت تنش‌های مویرگی مرطوب کند.
در طول دوره آبیاری خطوط لوله پر از آب می‌مانند. لایه‌های بالایی خاک به دلیل تبخیر مداوم نسبتاً خشک باقی می‌ماند درحالی‌که لایه‌های پایین مرطوب باقی‌مانده‌اند. پیش‌نیازهای اساسی آبیاری زیرسطحی عبارت‌اند از:
۱- حرکت رو به بالای آب
۲- آب آبیاری باید به میزان زیاد در دسترس و کم‌هزینه باشد
۳- خاک نباید دارای مشکل شوری باشد.
از مزایای این روش میتوان به صرفه‌جویی در مصرف آب و مواد مغذی اشاره کرد . از معایب آن احتمال افزایش بیماری‌ها از طریق آب بازیافتی و عدم پخش نمک‌های محلول در پایین خاک و جمع‌شدن آنها با گذشت زمان است.
آبیاری تحت‌فشار
آبیاری تحت فشار یکی از انواع روش‌های آبیاری است که با استفاده از یک لوله آب را از منبع تأمین به محل مصرف با فشار لازم منتقل می‌کند. مهم‌ترین مزیت آبیاری تحت‌فشار صرفه‌جویی در مصرف آب است. امروزه، کل بهره‌وری آبیاری در کشور، در مناطق و شرایط مختلف بین ۲۵ تا ۴۰ درصد است که بیشتر به دلیل تلفات انتقال، تلفات توزیع در مزارع و تلفات مربوط به سوءمدیریت آبیاری است.
این نوع آبیاری به دو روش کلی تقسیم می‌شود: آبیاری موضعی و آبیاری قطره‌ای که در ادامه به‌تفصیل به آنها می‌پردازیم.
۱- آبیاری موضعی
آبیاری موضعی از انواع روش‌های آبیاری برای استفاده از آب است که منجر به خیس شدن فقط یک منطقه کوچک از سطح خاک و گاهی فقط بخشی از منطقه ریشه می‌شود. آب را در نزدیکی پایه گیاه قرار می‌دهند تا در ناحیه ریشه متمرکز شود. آب معمولاً با دبی کم و به‌دفعات زیاد استفاده می‌شود. دستگاه‌های کاربردی ممکن است لوله‌های کوچک، روزنه‌ها، نازل‌ها یا لوله‌های سوراخ‌دار باشند. اجزای اصلی سیستم آبیاری موضعی شامل: تأمین آب (شامل تنظیم‌کننده‌های جریان و فشار) ، سیستم فیلتراسیون، خطوط اصلی، خطوط فرعی، جانبی و توزیع‌کننده‌ها است.
۲- آبیاری قطره‌ای
آبیاری قطره ای نوعی سیستم آبیاری میکرو است که با آبرسانی به روش قطره‌قطره آب یا از بالای سطح خاک یا در زیرسطح، امکان ذخیره آب و مواد مغذی را به ریشه گیاهان دارد. هدف این روش قراردادن مستقیم آب در منطقه ریشه و به‌حداقل‌رساندن تبخیر آن است.
از آب‌پاش‌های آبیاری میتوان برای مصارف مسکونی، صنعتی و کشاورزی استفاده کرد. در زمین‌های ناهموار که آب کافی در آن وجود ندارد و همچنین در خاک شنی مفید است. لوله‌های عمود، دارای نازل‌های چرخان در بالا، در فواصل منظم به خط لوله اصلی متصل می‌شوند. هنگامی‌که آب از طریق لوله اصلی تحت‌فشار قرار می‌گیرد از نازل‌های چرخان خارج می‌شود. روی محصول پاشیده می‌شود. در آبیاری بارانی یا سربار، آب به یک مکان مرکزی دیگر در داخل مزرعه منتقل می‌شود و توسط آب‌پاش‌های فشار بالا توزیع می‌شود.
آبیاری چرخشی
آبیاری با محوریت مرکزی که آبیاری چرخشی و دایره‌ای نیز نامیده می‌شود. از انواع روش‌های آبیاری برای محصولات زراعی است که در آن تجهیزات به دور یک محور مرکزی می‌چرخند و محصولات با آبپاش آبیاری می‌شوند. معمولاً وقتی از بالا به آن می‌نگرید، یک الگوی دایره‌ای در محصولات ایجاد می‌کند که بعضاً به آن دایره‌های زراعی گفته می‌شود. این سیستم به دلیل توانایی استفاده مؤثر از آب و بهینه‌سازی عملکرد یک مزرعه مفید و در زمین‌های بزرگ بسیار کارآمد هستند.
آبیاری با حرکت جانبی (رول کناری، خط چرخ، حرکت چرخ)
یک سری لوله که چرخ‌هایی با قطر تقریباً ۱٫۵ متر به طور دائمی روی نقطه میانی آنها چسبانده می‌شوند و آبپاش‌هایی در طول آن، با هم جفت می‌شوند. در یک سر انتهای لوله آب با استفاده از یک شلنگ بزرگ تأمین می‌شود. بعد از اینکه آبیاری کافی روی یک نوار از مزارع اعمال شد، شلنگ برداشته می‌شود، آب از سیستم تخلیه می‌شود. مونتاژ یا با دست یا با مکانیزم ساخته شده نورد می‌شود. به‌طوری‌که آب‌پاش‌ها به موقعیت دیگری در آن سوی میدان منتقل می‌شوند و شلنگ دوباره متصل می‌گردد. این روند به‌صورت یک الگو تکرار می‌شود تا زمانی که کل مزرعه آبیاری شود.
مقایسه راندمان انواع روش‌های آبیاری
در آخر با بررسی نتایج گزارش‌های کارشناسان کشاورزی، بیشترین کارایی را آبیاری قطره‌ای با ۹۵% و آبیاری بارانی با ۷۰% داشته‌اند. اعداد نشان می‌دهد که در سیستم آبیاری قطره‌ای ۵% و در سیستم آبیاری بارانی حدوداً ۲۰ تا ۳۰ درصد آب تلف می‌شود، درحالی‌که در آبیاری به روش سطحی حتی با مسطح‌سازی زمین و هزینه‌های زیاد بهره‌وری آبیاری بیش از ۵۰% نخواهد شد.
این در حالی است که در حالت سنتی،کشاورزان ما در اکثر مزارع و زمین‌ها به همین ترتیب آبیاری می‌شوند و کارایی آبیاری کشاورزان روستایی حتی کمتر از ۳۵% به‌دست‌آمده است.
آمار به این معنی است که با تأکید بر روش‌های سنتی و استفاده‌نکردن از انواع روش‌های آبیاری بارانی و قطره‌ای، ۶۵% آب مزارع هدر می‌رود و با محاسبه تلفات آب در مسیرهای انتقال، مقدار کلی اتلاف از میزان ۷۵% نیز بیشتر می‌شود.
پس با استفاده از سیستم‌های به‌روز و توسعه‌یافته مانند آبیاری تحت‌فشار (بارانی و قطره‌ای) و سایر روش‌های بهینه آبیاری میتوان مانع از تلفات آب شد تا به رشد اقتصادی و توسعه پایدار در تمام زمینه‌های کشاورزی دست‌یافت.
ما در مجموعه رسان آب به شما در شناخت بهتر و تهیه لوله و اتصالات کشاورزی کمک خواهیم کرد.
شما میتوانید برای خرید لوله های خرطومی و اتصالات کشاورزی
وتحویل در شهر خودتان به سایت رسان آب مراجعه بفرمائیدوخریدی
راحت و مطمئن را تجربه بفرمائید.
رسان آب
لوله واتصالات کشاورزی وصنعتی
مشاوره: 09001051369